Nauka dla Społeczeństwa

29.03.2024
PL EN
03.04.2009 aktualizacja 03.04.2009

60 lat temu powstało NATO

4 kwietnia mija 60. rocznica utworzenia Sojuszu
Północnoatlantyckiego. Z tej okazji we francuskim Strasburgu i
niemieckim Kehl 3 i 4 kwietnia odbędzie się jubileuszowy szczyt
NATO, na którym 26 krajów członkowskich będzie dyskutować m.in. o
jego przyszłej strategii i ewentualnym zwiększeniu obecności w
Afganistanie.

W związku z tym przypominamy genezę powstania oraz zmiany, jakie zachodziły w NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, ang. North Atlantic Treaty Organisation , fr. Organisation du TraitÚ de l\\'Atlantique Nord) na przestrzeni lat, w zależności od sytuacji na arenie międzynarodowej.

W latach 1945-1949 państwa zachodnioeuropejskie i ich sojusznicy z Ameryki Północnej z niepokojem obserwowali ekspansjonistyczną politykę i działania Związku Radzieckiego.

Podpisanie Traktatu Brukselskiego w marcu 1948 roku przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Wielką Brytanię świadczyło o zdecydowaniu tych państw, jeśli chodzi o utworzenie wspólnego systemu obronnego oraz o umocnieniu wzajemnych powiązań, by mogły przeciwstawić się ideologicznym, politycznym i wojskowym zagrożeniom dla ich bezpieczeństwa.

Negocjacje z USA i Kanadą stały się kolejnym krokiem na drodze do utworzenia jednolitego sojuszu opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązaniach bezpieczeństwa między Europą a Ameryką Północną. Do udziału w procesie tym członkowie Traktatu Brukselskiego zaprosili: Danię, Islandię, Norwegię, Portugalię i Włochy.

Rokowania zakończyły się podpisaniem 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie Traktatu Północnoatlantyckiego, powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa oparty na partnerstwie między 12 krajami. Sojusz został powołany na podstawie art. 51. Karty Narodów Zjednoczonych, który potwierdza niezbywalne prawo państw do obrony indywidualnej lub zbiorowej. Treść traktatu przewiduje wzajemną pomoc wojskową na wypadek ataku na jednego z uczestników porozumienia, traktując ją jako wspólną obronę. Uznano, że wspólna obrona będzie obowiązywała również, gdy atak nastąpi na północ od zwrotnika Raka.

W 1952 roku do sojuszu przystąpiły Grecja i Turcja, w 1955 roku - Republika Federalna Niemiec, a w 1982 roku członkiem NATO została Hiszpania.

Upadek muru berlińskiego w listopadzie 1989 roku, zjednoczenie Niemiec w październiku 1990 roku, rozpad ZSRR w grudniu 1991 roku oraz głębokie zmiany systemowe w całej Europie Środkowej i Wschodniej oznaczały zakończenie ery "zimnej wojny".

Gdy zmieniła się sytuacja polityczna w Europie i rozpadł Układ Warszawski - "naturalny" nieprzyjaciel NATO - diametralnym przeobrażeniom uległy również wymogi bezpieczeństwa członków sojuszu. Koncepcja Strategiczna Sojuszu, przyjęta na szczycie NATO w Rzymie w 1991 roku, nakreśliła szerokie ramy bezpieczeństwa oparte na współpracy i utrzymaniu wspólnego potencjału obronnego. Otwarto możliwości współpracy z nowymi partnerami w Europie Środkowej i Wschodniej.

Przystąpienie 12 marca 1999 roku byłych krajów satelickich ZSRR - Czech, Polski i Węgier - do NATO było odbierane jako gwarancja ich całkowitej suwerenności.

W 1999 roku NATO zaangażowało swe siły w pierwszej samodzielnej akcji zbrojnej, interweniując w Kosowie (od 24 marca do 10 czerwca).

W tym samym roku po raz kolejny zrewidowana została również Koncepcja Strategiczna NATO; utrzymano gwarancję wynikającą z art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego (mówiącego o tym, że atak zbrojny na dowolne państwo należące do NATO lub kilka państw członkowskich jest równoznaczny z atakiem na cały sojusz), ale uznano, że skuteczna wspólna obrona wymaga środków odmiennych od tych, jakie zostały zaprojektowane podczas "zimnej wojny" oraz w okresie bezpośrednio po niej. Koncepcja uwzględniała zagrożenia stwarzane przez tzw. państwa zbójeckie, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia oraz inne zagrożenia ponadnarodowe, takie jak spory etniczne lub religijne. Nie przewidziała jednak ogromnej skali zagrożenia terrorystycznego.

Procedury związane z art. 5 po raz pierwszy w historii NATO uruchomiono 12 września 2001 roku. Stanowiło to odpowiedź na ataki terrorystyczne na USA, które miały miejsce dzień wcześniej. Ponieważ uznano, że zaatakowany został jeden z członków NATO, podjęto decyzje o działaniach odwetowych w stosunku do autorów zamachu. Jako winnego wskazywano od początku Afganistan rządzony wówczas przez talibów. W kwietniu 2003 roku NATO wyraziło zgodę na przejęcie od sierpnia dowództwa nad Międzynarodowymi Siłami Wsparcia Bezpieczeństwa w Afganistanie (ISAF), na prośbę Niemiec i Holandii, które dotychczas dowodziły operacją tych sił. Była to pierwsza w historii sytuacja, w której NATO prowadziło operację poza regionem północnego Atlantyku.

Następne rozszerzenie sojuszu nastąpiło w marcu 2004 roku. Jego członkami stały się wówczas kolejne państwa dawnego bloku wschodniego: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Liczba członków wzrosła do stanu obecnego, czyli 26.

Wydarzenia w Gruzji (rewolucja róż) i na Ukrainie (pomarańczowa rewolucja) spowodowały, że zarówno Tbilisi i Kijów wyraziły chęć ubiegania się o członkostwo w NATO. Na szczycie paktu w Bukareszcie w kwietniu 2008 roku Stanom Zjednoczonym nie udało się przekonać sojuszników, by przedstawiły Gruzji iáUkrainie plan działań na rzecz członkostwa w NATO (ang. MAP). Wázamian przywódcy sojuszu złożyli mglistą deklarację, że oba kraje kiedyś wáprzyszłości zostaną członkami sojuszu. CYK

PAP - Nauka w Polsce

bsz

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

Copyright © Fundacja PAP 2024