"Był to już siódmy sezon wykopalisk na stanowisku. Tym razem skupiliśmy się na wschodnim skraju osady północnej. Miały one charakter ratowniczy i związane były z planowanymi na rok 2011 pracami budowlanymi przy rekonstrukcji drugiej chaty półziemiankowej, będącej kolejnym elementem powstającego na Żmijowiskach skansenu archeologicznego" - wyjaśnia Anna Kacprzak.

Po kilku sezonach prac było jasne, że w okresie wczesnego średniowiecza, pod koniec IX wieku, Słowianie założyli tutaj niewielki gród i dwie osady. Wyniesienie grodu na piaszczystej wydmie, otoczonej przez mokradła, dodatkowo wzmacniało jego walory obronne.

Szybko okazało się, że zeszłoroczne miejsce wykopalisk było wyjątkowe. W czasie badań archeolodzy nie zarejestrowali typowych antropogenicznych nawarstwień kulturowych, gdyż wkopali się w dawne mokradła otaczające osadę. Zabytki odkrywano zarówno tuż pod powierzchnią, jak i w najgłębszych warstwach iłów. Wśród nich liczne były wytwory ceramiczne i krzemienne wiązane z przedstawicielami kultury trzcinieckiej. Zdaniem badaczy, świadczy to o tym, iż mokradła otaczające wydmę wykorzystywane były nie tylko we wczesnym średniowieczu, ale już we wczesnej epoce brązu, jako śmietnisko.

"Występowanie materiału w zwartych skupiskach sugeruje, że do +mokrego śmietnika+ intencjonalnie wyrzucane były naczynia jedynie w niewielkim stopniu uszkodzone lub zużyte" - dodaje kierowniczka badań.

Już w czasie wczesnej epoki brązu Kotlina Chodeska była intensywnie zasiedlana przez ludność kultury trzcinieckiej. Niespełna 4km od Żmijowisk, we wsi Trzciniec, znajduje się eponimiczne stanowisko tej kultury archeologicznej. Przedstawiciele kultury trzcinieckiej jako pierwsi na stałe zasiedlali to samo miejsce, co później Słowianie - pagórek w Żmijowiskach.

"Podczas ostatnich badań - w 2010 roku - odkryliśmy 725 fragmentów naczyń ceramicznych, z czego ponad połowa to materiał charakterystyczny dla okresu wczesnośredniowiecznego. Wśród niego przeważały fragmenty zdobione poziomym i falistym żłobkowaniem. Szczególną uwagę w tym zbiorze zwraca fragment niskiego naczynia o pogrubionym brzegu i +topornym+ dnie oraz prostej ściance. Możliwe, iż jest to pozostałość prażnicy, czyli nieckowatego, płaskiego naczynia glinianego do oczyszczania ziarna, np. z plew, za pomocą ognia" - opowiada archeolog.

Zupełnie inaczej wyglądały naczynia ludności kultury trzcinieckiej. Charakterystyczne są elementy zdobnicze w postaci pionowych i poziomych żłobków uzupełnionych głęboko rytymi łukowatymi festonami. Występują również listwy plastyczne, otwory tuż pod wylewem oraz ornament w postaci rzędu nakłuć.

"Najistotniejszym, a zarazem dość nieoczekiwanym w świetle dotychczasowych badań spostrzeżeniem, wynikającym z przeprowadzonych wykopalisk, była konstatacja, iż długo przed pojawieniem się Słowian na tym stanowisku, było ono zasiedlane przez ludność kultury trzcinieckiej" - uważa Kacprzak.

Niezaprzeczalnym śladem obecności ludzi z epoki brązu są szczątki odkrytych naczyń ceramicznych na dnie płytkiego zbiornika wodnego, które wyrzucali po ich wyeksploatowaniu bądź uszkodzeniu, traktując mokradła jak śmietnisko.

"Wczesnośredniowieczne społeczności słowiańskie, które na piaszczystej wydmie nad rzeką Chodelką założyły pod koniec wieku IX swoje osady i wzniosły mały gródek, w sposób identyczny wykorzystywały otaczające wydmę mokradła" - podsumowuje archeolog.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/bsz