Nadzieje i obawy uczonych wobec projektowanych zmian w nauce i szkolnictwie

Wszystkie te kwestie znajdują się w kilku projektach, którymi w tym tygodniu zajmie się Sejm. Podczas czwartkowego posiedzenia sejmowej komisji edukacji, nauki i młodzieży odbędzie się pierwsze czytanie projektów nowelizacji dwóch ustaw: o zasadach finansowania nauki oraz Prawo o szkolnictwie wyższym. Natomiast w środę na posiedzeniu plenarnym posłowie będą kontynuowali prace nad nowelizacją Prawa zamówień publicznych, która ma ułatwić prowadzenie badań naukowych.

Wśród zmian najbardziej oczekiwanych przez środowisko naukowe jest podwyższenie tzw. progu bagatelności, od którego trzeba stosować procedury przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych. Rząd zaproponował podniesienie tego progu z 14 tys. euro do 130 tys. euro - dla zamówień realizowanych przez instytuty naukowe. Dla uczelni wyższych ten próg wyniesie 200 tys. euro.

„Podniesienie progu do 200 tys. euro powinno zniwelować większość problemów, jakie do tej pory stanowiły przepisy prawa o zamówieniach publicznych. To bardzo dobry krok, który powinien spowodować, że bariery administracyjno-biurokratyczne szybkiej realizacji badań naukowych, powinny zniknąć” – mówił PAP przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) i rektor Uniwersytetu Śląskiego (UŚ) prof. Wiesław Banyś po przyjęciu przez rząd projektu nowelizacji ustawy.

Również prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Michał Kleiber podniesienie progów przetargowych określił wówczas jako kluczowe. „W nauce jest wiele elementów nieprzewidywalnych. W sytuacji awaryjnej, jak brak odczynnika, czy konieczność powtórzenia doświadczenia, jest niemożliwe by ogłaszać przetarg i czekać wiele miesięcy na jego rozstrzygnięcie. To w wielu przypadkach uniemożliwiało skuteczną pracę badawczą” – zauważył.

Projekt daje też możliwość anulowania już ogłoszonego przetargu, jeśli instytucja naukowa nie dostanie grantu na swoje badania. Dzięki temu formalności przetargowe będzie można rozpocząć równolegle z ubieganiem się o fundusze, co przyspieszy rozpoczęcie badań. „W związku z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych pojawiały się problemy, w sytuacji, kiedy musieliśmy czekać na realne uzyskanie pieniędzy z grantów, by przystępować do realizacji postępowań przetargowych. To zdecydowanie wydłużało realizację całego grantu, a zdarzały się przypadki, że trzeba było zwracać środki finansowe. Procedura trwała bowiem tak długo, że grant już się kończył. Teraz, w takim przypadku, będzie możliwość anulowania zamówienia” – podkreślił prof. Banyś.

Rektor UŚ pozytywnie też ocenił pomysł umożliwienia osobom, które wiedzę i umiejętności zdobywały np. podczas szkoleń czy praktyki zawodowej, potwierdzenia efektów swojej edukacji na uczelniach. Takie rozwiązanie ma wprowadzić nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. „To jest ważne w sytuacji, kiedy światowe trendy wskazują na konieczność uczenia się przez całe życie. System certyfikacji doświadczenia zawodowego świetnie funkcjonuje już w wielu krajach m.in. we Francji, Holandii” - podkreślał w rozmowie z PAP.

Zaakcentował fakt, że w projekcie nowelizacji ustawy o finansowaniu nauki, kładzie się z kolei nacisk na koncentrację środków na badania naukowe, dzięki czemu pieniądze na naukę mogą być lepiej wykorzystywane. Zdaniem rektora UŚ ważne są również regulacje dotyczące Polskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej czy działalności upowszechniającej naukę.

Projekt zmian w ustawie o szkolnictwie wyższym zawiera też przepisy dotyczące tzw. uwłaszczenia naukowców. Proponowane zmiany zakładają, że pracownikom, doktorantom i studentom uczelni przysługiwać będą prawa własności intelektualnej do wyników badań naukowych lub prac rozwojowych. W przypadku komercjalizacji, uczelnia miałaby otrzymywać 25 lub 30 proc. dochodów uzyskanych przez dokonującego komercjalizacji pracownika czy studenta.

"Zgadzamy się z ministerstwem, że musimy spowodować, by było wdrażanych więcej wyników prac naukowych. Różnimy się jednak tym, jak do tego dojść" - stwierdził prof. Banyś. Wyraził nadzieję, że do ustawy uda się wprowadzić regulacje, które dadzą wynalazcom alternatywę, aby mogli wybierać między zaproponowanym w projekcie rozwiązaniem, a tym proponowanym przez uczelnie. Dziś, dzięki obowiązującym na uczelniach regulaminom własności intelektualnej, właściciel wynalazku może otrzymać na ogół 50-60 proc. zysków z komercjalizacji, ale za to liczyć może na większą pomoc ze strony uczelni - np. jeśli chodzi o ochronę patentową czy koszty postępowań administracyjnych.

"Droga od wynalazku do komercjalizacji jest długa i trudna" - powiedział prof. Banyś. W jego ocenie bez wsparcia rzeczników patentowych czy prawników wynalazca może sprzedać swoje rozwiązanie za nieadekwatnie niską cenę.

Szef Konferencji Rektorów Zawodowych Szkół Przewodniczący (KRZaSP) prof. Waldemar Tłokiński, rektor Ateneum - Szkoły Wyższej w Gdańsku za "chybiony" uznał pomysł podziału na uczelnie: zawodowe - kształcące praktycznie i przygotowujące absolwentów do rynku pracy - oraz akademickie. "Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich wypowiedziały się na ten temat jednoznacznie - pomysł wprowadzania nomenklatury, która dzieli w ten sposób uczelnie jest chybiony" - stwierdził prof. Tłokiński.

Sceptyczny wobec tej zmiany był też przewodniczący Parlamentu Studentów RP Piotr Mueller. "Takie możliwości dawały teoretycznie Krajowe Ramy Kwalifikacji, które zostały wprowadzone nowelizacją w 2011 r. Uczelnie nie mają przeszkód, żeby tego typu programy tworzyć. I dzięki temu programy typowo praktyczne rzeczywiście powstają. Czy ustawa sprawi, że kierunków studiów praktycznych będzie więcej i czy one faktycznie będą praktyczne - trudno powiedzieć" - powiedział.

PAP - Nauka w Polsce

ekr/ agt/mok/ mow/