Dawne przepisy i porady na wystawie „Życie codzienne minionych wieków” w Płocku

Ekspozycja, na której zapoznać można się także ze staropolskimi opisami ziół i ich zastosowania oraz ówczesnymi wskazówkami na temat hodowli zwierząt domowych, została przygotowana ze zbiorów własnych tego najstarszego towarzystwa naukowego w Polsce, założonego w 1820 r.

Na wystawie pokazano starodruki od XVI wieku oraz książki wydane w XIX wieku. Najstarszym z prezentowanych dzieł jest wydany w 1542 r. w Krakowie przewodnik „O ziołach tutecznych y zamorskich y o moczy ich” Hieronima Spiczyńskiego.

Stanisław Czerniecki w książce „Stół obojętny to jest pański a oraz y chudopacholski”, wydanej w Wilnie w 1744 r., podaje m.in. sposoby gotowania potrwa mięsnych, w tym przepis na „Rosoł Polski”: „Sposób Polskiego Rosołu gotowania taki: Weźmiy materyą mięsną, wołową, albo Cielęcą, Jarząbka, albo Kuropatwę, Gołębie, y cokolwiek mięsnego jest, to być może do Rosołu gotowania, y zwierzyny wszytkie, wymocz, wysoluy pięknie y ułóż w garku /.../”.

Zgodnie z przepisem, do rosołu „kiedy się podstoi” należy dodać pietruszki, masła, gotować i odszumować „a gdy dowre”, podać gorący na stół. Autor radzi jednocześnie: „Trzeba też wiedzieć, że na każdy Rosoł włożyć co potrzeba, żeby wodą, albo wiatrem nie śmierdział, to jest Pietruszki, albo Kopru, Cebuli, albo Czosnku, Kwiatu Muszkatowego, albo Rozmarynu, albo całkiem Pieprzu, według smaku, albo upodobania Limonia też y Rozmaryn żadnego nie oszpeci rosołu”.

Z kolei „Spiżarnia wiejska, obywatelska” wydana w Wilnie w 1838 r. zawiera przepis na żabki marynowane. Autor J. Dadkiewicz pisze: „W marcu, albo na początku kwietnia, kiedy lody topnieć zaczynają, ukazują się zielone żabki; wówczas ten gatunek żab jest najsmaczniejszy, /.../ później zaś tracą swą delikatność i dobroć smaku /.../”.

W książce podano szczegółowe zalecenia: „/.../ same tylko bierz tyłki, mocz w zimnej wodzie przez godzin kilka” – po wyjęciu z wody autor każe dodać soli, pieprzu, zielonej pietruszki oraz przełożyć żabie udka cienko pokrojoną cytryną, po czym zostawić „nakrywszy na godzinę”, a następnie obtoczyć w mące pszennej i smażyć na klarowanym maśle „skoro nabiorą koloru żółtego”.

W opracowaniu Szymona Andrzeja Tissot, wydanym w Łowiczu w 1796 r., „Porządek życia w czerstwości zdrowia w długie prowadzący lata”, powołującym się m.in. na porady Ludwika Perzyny (1752-1800), zakonnika, popularyzatora ówczesnej wiedzy medycznej, znaleźć można przepisy na zdrowy tryb życia, a także przestrogi. W części „Porządek życia ludziom siedzeniem się bawiącym” można przeczytać: „/.../ takowi zgarbaciałe plecy, nogi i całego ciała zły skład miewayą /.../”, a w części „Porządek życia dla Literatów” pada ostrzeżenie: /.../ uczeniem zbytnim osłabia się ciało, zkąd do rozmaitych chorob sposobnym się stawa /.../”.

W „Prawidłach zdrowego i długiego życia”, wydanie ze Lwowa z ok. 1800 r., doktor Christ Wilhelm Hufeland informuje m.in.: „/.../ wstrzymanie się od fizyczney miłości i od małżeństwa w młodym wieku iest głównym sposobem przedłużenia życia /.../”. Zaleca przy tym żeby mężczyzna z „zakazanym obcowaniem z kobietami” wstrzymywał się do 24 lub 25 roku życia, ale też dodaje: „niech się potym żeni”.

Z książki Aleksego Pedemontana „Taiemnice wszystkim oboiey płci potrzebne”, wydanej w Supraślu w 1737 r., można dowiedzieć się m.in., w jaki sposób przeciwdziałano wówczas wypadaniu włosów i radzono sobie z utrzymywaniem bujnej fryzurę. Zagadnieniu temu poświęca cały rozdział: „O mnożeniu włosów na głowie, y indzie gdzie obłażą, także iako im lezienia bronić, y iako odzierżane mocnić”, który zawiera przepis na maść sporządzaną z ... prochu palonych pszczół i nasienia lnianego.

Wystawa „Życie codzienne minionych wieków” w Towarzystwie Naukowym Płockim czynna będzie do końca września.

PAP - Nauka w Polsce

mb/ ls/