Ostatni wykład Letnich Spotkań z Nauką

W lipcu i sierpniu, w ramach Letnich Spotkań z Nauką, odbyło się 8 wykładów popularnonaukowych, które upowszechniały wyniki prowadzonych w Polsce badań z różnych dyscyplin i obszarów wiedzy.

Wykład "Jak budowano zamki krzyżackie?" wygłosi dr Adam Chęć z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Uczony prześledzi wraz z gośćmi Spotkania wybór miejsca pod budowę zamku, organizację placu budowy, przybliży charakter pracy zatrudnionych przy tym przedsięwzięciu robotników. Szczególna uwaga skupiona zostanie na kwestii materiałów budowlanych użytych do budowy i technikach budowlanych zastosowanych przy wznoszeniu zamków. Badacz pokaże także źródła finansowania krzyżackich twierdz. Uzupełnieniem wykładu będzie prezentacja multimedialna z bogatym materiałem ikonograficznym i pokaz oryginalnych bądź zrekonstruowanych średniowiecznych materiałów budowlanych.

"Letnie Spotkania z Nauką" i "Oranżerię Naukową" organizują prof. Ewa Kulczykowska i dr hab. inż. Marek Kulczykowski, laureaci nagrody Popularyzator Nauki przyznawanej corocznie przez PAP i MNiSW. Imprezy odbywają się w ramach Bałtyckiego Festiwalu Nauki. Kibicuje im prof. dr hab. Magdalena Fikus, emerytowany pracownik naukowy Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie. W tym roku, podobnie jak w latach poprzednich, prof. Fikus wygłosiła nad jeziorem inauguracyjny wykład "Dokąd zmierzasz genetyko?".

Dr Patrycja Dołowy, reprezentująca Radę Upowszechniania Nauki PAN w Warszawie, wystąpiła z wykładem "Rewolucje i ewolucje w nauce". Przypomniała, że nauka kojarzona jest z niezaprzeczalnymi faktami, dowodami, absolutnym obiektywizmem. Nie zdajemy sobie przy tym sprawy, że nauka nie funkcjonuje w oderwaniu od społeczeństwa, polityki, obowiązujących schematów myślenia.

"Jak to się ma do rozwoju nauki? Otóż w odróżnieniu od religijnych dogmatów, paradygmaty naukowe mogą się co jakiś czas zmieniać i być zastępowane nowymi" - mówiła badaczka. Przywołała model zaproponowany przez teoretyka nauki Thomasa Kuhna, według którego nauka rozwija się zarówno na drodze poszerzania wiedzy, rozwiązywania łamigłówek, zdobywania coraz większej ilości coraz bardziej precyzyjnej informacji oraz zastępowania mniej dokładnych rozwiązań bardziej dokładnymi, jak i na drodze przełomów – rewolucji – obalania poprzedniego porządku panującego w nauce.

Wykładowczyni dodała, że zapalnikami rewolucji były np. teoria Kopernika w astronomii, teoria Lavoisiera w chemii, teoria względności Einsteina w fizyce. Mniejsze rewolucje naukowe zdarzają się o wiele częściej. Warto przyjrzeć się historii nauki tej dawniejszej i tej bardzo nowej. Szybko okaże się, że obraz nauki, jaki często włada naszym myśleniem jest w rzeczywistości zupełnie różny.

Kolejny lipcowy wykład pt. "Fabryka w bakterii: co może nam wyprodukować?" wygłosiła dr Hanna Maciejewska-Rodrigues ze Swiss Federal Institute of Technology w Zurichu.

Uczona mówiła o tym, że od wielu wieków mikroorganizmy, takie jak bakterie albo drożdże, były wykorzystywane przez człowieka do produkcji np. serów czy piwa. Jednakże, dzięki rozwojowi biotechnologii w ostatnich dziesięcioleciach, bakterie mogą być postrzegane, jako fabryki, w których można wyprodukować niemal dowolną substancję.

"W bakteriach produkuje się najróżniejsze substancje: od konserwantów używanych w żywności, poprzez substancje, z których wytwarza się plastik i tkaniny, aż po antybiotyki lub leki przeciw nowotworowe. W ostatnich latach wielu naukowców stara się stworzyć bakteryjną fabrykę, która wyprodukowałaby biopaliwo z cukru. Byłby to całkowity przełom w produkcji paliw, gdyż ich produkcja stałaby się całkowicie przyjazna środowisku" - tłumaczyła słuchaczom.

Autorem wykładu "Nasze bogate życie wewnętrzne, czyli co nas zjada od środka" była dr Agnieszka Kijewska z Instytutu Oceanologii PAN w Sopocie. Zauważyła ona, że na życie wewnętrzne każdego z nas składają się nie tylko nasze przemyślenia, inspiracje i uczucia, ale także cała czeredka zmyślnych, mniejszych lub większych pasożytów.

"Często nie wiemy nawet, że towarzyszą nam codziennie od wielu, wielu lat. Żerują na nas bez naszej zgody, przychodzą niewołane. Pasożyty są wśród nas od zawsze. Żyjemy wśród nich, natykamy się na nie prawie codziennie. Nie zauważamy ich, ale one doskonale zdają sobie sprawę z naszego sąsiedztwa" - rozwiała nadzieje parazytolog. Słuchaczom wyjaśniała, że łączą nas z nimi o wiele bardziej skomplikowane zależności niż wydawałoby się tylko na podstawie opisu zjawiska pasożytowania.

O priorytetach pastoralnych dla Kościoła w Polsce w świetle adhortacji apostolskiej Evangelii Gaudium mówił w ramach Letnich Spotkań z Nauką ks. prof. Wiesław Śmigiel, biskup pelpliński, kierownik Katedry Teologii Pastoralnej Szczegółowej KUL, wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie oraz w Ośrodku Naukowo-Badawczym UKSW w Tczewie. Jak wyjaśnili organizatorzy, adhortacja to po prostu dokument nauczania papieskiego o charakterze duszpasterskim, w tym przypadku adresowany do całego Kościoła. Adhortacja apostolska "Evangelii gaudium" - "Radość Ewangelii" stanowi podsumowanie zgromadzenia zwyczajnego synodu biskupów nt. nowej ewangelizacji, jakie odbyło się w Watykanie w październiku 2012 r.

"Rynsztoki, wodociągi, ulice – czy średniowieczne miasta były brudne?"- tak brzmiał tytuł pierwszego sierpniowego wykładu nad Wdzydzami. Wacław Kulczykowski z Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego przywołał w nim obraz średniowiecza - okresu, w którym prężnie zakładano nowe miasta.

"Osoby odpowiedzialne za ich rozplanowanie przestrzenne musiały uwzględniać całą infrastrukturę miejską - przebieg ulic oraz rynsztoków, lokalizacje studni, latryn, a niekiedy także wodociągów. Były to elementy niezbędne do sprawnego funkcjonowania każdego miasta, które równocześnie w znaczny sposób wpływały na jego stan higieniczno-sanitarny" - mówił historyk.

Na podstawie najnowszych wyników badań archeologicznych i historycznych opowiedział m.in. jak budowano drogi wewnątrz miast, jak zaopatrywano miasta w wodę, gdzie trafiały miejskie odpady i ścieki oraz kto produkował najwięcej nieczystości. Słuchacze dowiedzieli się również, czym w czasie wolnym od egzekucji i tortur zajmował się miejski kat oraz czemu garbarze i farbiarze mogli pracować tylko w nocy. Powrócił temat pasożytów, prowadzący wyjaśnił bowiem, jakich informacji na temat zdrowia i życia codziennego mieszkańców miasta dostarczają badania parazytologiczne, bakteriologiczne, archeozoologiczne i archeobotaniczne średniowiecznych latryn.

Jaśniejszą stronę badań naukowych zaprezentował w kolejnym tygodniu Letnich Spotkań z Nauką dr Marcel Krzan, z Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. J. Habera PAN w Krakowie. W wykładzie "Pienimy się - na poważnie i na wesoło" mówił on o wpływie detergentów na cywilizację XXI wieku.

"Jeden z moich tutorów, nie wspomnę już który, ocenił kiedyś naszą dziedzinę nauki tymi słowami: +Mam szansę zostać bardzo bogatym człowiekiem, gdyż sprzedaję za duże pieniądze produkt, który w 98% jest złożony z powietrza, a pozostałe 2% to w większości zwykła woda+” - żartował badacz. Tłumaczył, że piana ciekła, jest mieszaniną, w której ośrodkiem rozpraszającym jest ciecz, a fazą rozproszoną gaz. Ze swojej natury to struktura niestabilna. Powstawanie oraz stabilność piany przeważnie są ściśle związane z obecnością w roztworze substancji powierzchniowo czynnych, zwanych potocznie detergentami.

Wyjaśnił, że badania nad detergentami i pianami obejmują m.in. poszukiwanie rozwiązań poważnych problemów ekologicznych. Detergenty to w większości produkty nieulegające łatwej biodegradacji, wykazujące dużą toksyczność dla fauny wodnej oraz utrudniające swobodną wymianę gazową pomiędzy powietrzem a wodą. Kolejne problemy stwarza ich działanie uczulające, mutagenne i kancerogene. Dlatego ośrodki naukowe i przemysłowe pracują nad detergentami na bazie naturalnych produktów, głównie białek i polisacharydów.

Wykład dr. Arkadiusza Peiserta z Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego pt. "Wybory - zrób to sam" dostarczył słuchaczom wiedzy na temat procedur wyborczych. Pokazał także wrażliwość wyników na pozornie niewielkie zmiany ordynacji wyborczej. Autor natomiast zdecydowanie stronił od zagadnień bieżącej polityki.

Wykład "Jak budowano zamki krzyżackie?" rozpocznie się w sobotę 23 sierpnia o godz. 20.00 w Ośrodku Pracy Twórczej IBW PAN w Czarlinie-Skoczkowie. Wstęp wolny.

PAP - Nauka w Polsce

kol/ mki/